NO ANG KATANGIAN ng ating bayan bago nasakop ng mga dayuhan?  Ano ang kalagayan ng Pilipinas sa kapiling nating kasalukuyan?  At ano ang kinabukasang tinutungo niya sa hinaharap?

Mayamang kapuluan, maayos pang kapaligiran, malaya't saganang mamamayan, may masiglang kabuhaya't kalinangan, buhay ang pagpapalitan ng mga pamayanan, gayundin ang pakikipagkalakalan sa mga kapit-bayan - ganoon ang Perlas ng Silanganan nang matagpuan ng mga taga-Kanluran.  Sa kalagayang yaon ay tiyakan, bagama't marahan , ang likas na pag-unlad ng ating lipunan tungo sa kaganapan ng pagiging isang bansa. Ito ang nakalipas na dapat nating ikararangal at itinatangi, nakalipas na di kailanman dapat hinahayaang mawaglit sa kamalayan ng kasalukuyan at darating pang mga salinlahi.

Ito ang nakalipas - yaong likas na pag-unlad, na niyurakan at pinigil ng mga taga-Kanluran. Ipinalit ng conquistador ang kaisahang hinog-sa-pilit, ang diumanong pag-unlad na sadyang huwad, balintuna at pakunwari.  Tambalang Espada't Krus ang itinarak sa lalamunan ng ating mga ninuno - itimagos sa sinugatang puso, sas inaliping mga bisig, sa binihag na pag-iisip. Sa ganuong paraan, tatlong daang taong ang ating mga ninuno ay kinubabawan ng mga upisyal at prayleng dayuhan, tatlong siglong ang Pilipinas ay kanilang inalipin, pinagmalupitan, inalipusta at dinuhagi. Ibon mang may layang lumipad, subuking ipiit at siya'y tiyak na pipiglas.  Bayan pa kayang sakdal-dilag ang di magnasang makaalpas?

Matapos maisagisag ng Gom-Bur-Za ang nabibigkis nang kamalayan ng mga katutubong pari sa hiwa-hiwalay na mga lalawigan, inilantad ng mga Pilipinong nakapag-aral sa mismong bayan ng mga mapang-api ang mga kalapastanganan ng kanilang pamamahala, at iginiit ang pagkakapantay sa kanila ng ating lahi.  Papayag diumanong manatili ang Pilipinas sa saklaw ng Espanya, basta't kikilalanin ang pantay na karapatan at karangalan ng kanyang mga anak.

Sa pagmumulat sa kabalat, sila'y nagtagumpay ngunit sa pagsusumamo para sa pagbabago ay nangabigo.  Maging si Rizal na tumanggi sa armas ay pinarusahan ng kamatayan doon sa Bagumbayan.

Ating bayan ay nagbuklod at nagbangon, gagap ang pulang watawat.  Nagwakas na ang panahon ng pagtitiis, ang panahon ng pagyuyuko ng ulo at pagkikibit ng balikat, nagwakas na ang napakahabang panahon ng pagsasaid pa muna sa kaparaanan ng reporma at mapayapang pakikiusap.

Naghasa sila ng itak, nagsugat sa bisig at lumagda ng dugo, upang sa liyab ng libong sulo ay buong-giting na isigaw ang paghihimagsik. Nang-agaw sila ng mga baril - yaong sandata ng mapang-api at mapagsamantala ay ginawa nilang kasangkapan ng kalayaan at kapakanan ng mamamayan, umaasang matapos nilang magtagumpay, ang susunod na mga salinlahi ay di na kailanman mabubuhay sa lilim ng mga sandatang sa taumbayan nakaumang.

Sa sumula'y nagtamo sila ng mga tagumpay at pagkagapi sa labanan. Nahalinhan pa sa paraang kaysakit ang Dakilang Supremong nagtatag at namuno. Hanggang sa ang humaliling Magdalo ay totohanan nang hinarap ng kaaway, umatras nang umatras, hanggang sa sumuko. Nag-atas pa siya sa mga kapanalig na iwan na ang mapagpalayang punyagi.  Ngunit dahil sadyang magigiting, taumbayan ay nagpatuloy sa pakikihamok.  Isang taon pa ang lumipas, at ang palalong mga Espanyol ay kanila nang napahinuhod.

Sa pakikidigma at pamimiyapis, alay nila'y tanging buhay na kipkip, nang walang agam-agam at maluwag sa dibdib, matamis sa puso at di ikinahapis.  Saanman nautas, di kinailangan, karangalang sipres, laurel o lirio ma'y putungan; sa larangan ng pakikihamok o sa pook ng bitayan, yaon ay gayon din, yayamang hiling ng Bayan. Sa pulu-pulo, sa iba't ibang lalawigan, paghahari ng dayuhan ay unti-unti nilang binigyang-wakas.  At ang mahal na bunga ng mga taniman ay buung-buo nang isinakamay ng sangmagsasakang siya nitong nagpalitaw.

Nagsibalik ang dating sumuko at nagpadestiyerong Magdalo at pangkat nito, kasama ang bagong kaibigan nilang Amerikano.  Sa kinahinatnan, ang kalayaang naipagtagumpay na sa buong kapuluan ay pataksil na inagaw ng bagong mananalakay.  Ang "Makapangyarihan at Makataong Bansang Norte-amerikano" ay sumakop sa ating bayan, upang di na lumisan sandaang taon man ang magdaan.  Labintatlo ng Agosto nang saklutin nila ang kabiserang Intramuros, na noo'y kubkob na ng mga Katipunero at hinihintay na lamang na sa ating panig ay sumuko. Ngunit kapwa-taksil at kalait-lait ang dalawang mananakop at sila'y nagsapakatan.  Ibinaba ang bandila ng Espanya, at ang sa Amerika ay humaliling palalo sa tagdan ng kapuluan.  Saganang dumaloy ang luha at dugo ng ating mga kababayan,

Nanatili ang paghaharing dayuhan sa ating Inang Bayan, at ang magsasaka'y inagawang muli ng pagmamay-ari sa kanilang mga sakahan.  Hikahos ng masang Pilipino ay tumindi at ibayong lumaganap.

Sa sumunod na digmaan, panig nati'y dinaluyong ng mas malalakas na armas ng bagong mananakop. Mga anak ng bayan ay muling nakihamok.  Walang mahalagang hindi inihandog ng may pusong mahal sa bayang nagkupkop; dugo, yaman, dunong, katiisa't pagod, buhay ma'y abuting magkalagut-lagot.  Mahigit milyon yaong nangalipol, at di na pinag-abalahan ng hukbong Amerikano ni ang magbilang pa ng bangkay.  Buu-buong pulo at mga lalawigan ang ginawang alabok.  Malahayop na kalupitang ipinalasap sa madla ay hindi sukat mailalahad ng may mahinang sikmura. Huling hanay ng Katipunan ay tinugis, binitay at pinugutan, matapos bansangang mga bandido't tulisan.

Kasunod ng malawakang pamamaslang ang pananakop sa utak.  Edukasyon ang ginamit upang nagdaa'y tuluyang mapawi sa kamalayan at upang ipaasam sa ating mga magulang ang buhay na kawangis ng sa "kahanga-hangang Amerika."  Ang hindi nagawa ng naunang conquista at ng sumingit na Hapones ay napagtagumpayan ng mga babasahin, pelikula at iskwelang Amerikano - nabihag at nadala ang pag-iisip ng madla.  Makahayop na pagsalakay ay nagawang ipabaon sa limot.  At ang ganid at marahas na mananakop ay niyakap bilang kapatid, ipinagbuwis pa ng dugo sa larangnang-digma ng Bataan at Corregidor.

Ngunit nakamit din naman yaong panahon, makaraan ang ikalawang digmaang pandaigdig, na bandila ng independensiya'y hinayaan nang maitindig, hindi nga lamang sa tunay na kalayaan isinandig.  Sa anyo'y ibinigay ang kasarinlang asam, ngunit sa leeg ay hawak ang mga tagapangasiwang ating kabalat.  Kapangyarihan pa rin ng Putting Agila at ng kanyang dolyar ang patuloy na nanaig sa kabuhayan, kamalayan, tanggulan at usaping panlabas ng Pilipinas. At kalunus-lunos pang tunay, ating mga kabnabayan sa baha-bahagi ng kapuluan ay sa wikang banyaga pa higit na nagtatalastasan at nagkakaunawaan.

Ang katutubong mga upisyal ay nanatiling tau-tauhan ng dayuhan, sinusulsulan lamang ng pagkakataong pumarte sa pagnanakaw. Pinagkalooban ng balota ang mga mamamayan; ngunit halos lubusang puro masasalapi ang mga kandidatong mapagpipilian; at sinuman ang magwagi, taumbaya'y sadyang wala ring pakinabang.

Malalaking negosyante at usurerong dayuhan ang patuloy na yumayaman sa ating pawis at kalamnan.  At patuloy tayong nababaon sa kumunoy ng paghihikahos at pagkakautang.  Pinalalabas ng makapangyarihan na ang ating karalitaan ay bunga raw ng katamaran, kawalan ng disiplina at kamangmangan.  Sagot naman natin, mahirap magpursigi sa kalagayang hindi makatarungan, sa kalakarang ang napapasaatin ay katumbas ng katiting lamang ng pinaghirapan.  At ang mga makapangyarihang mga nasa pamahalaan, na nagkukunwaring mapagpala, ay laging ipinauuna ang kapakanan ng dayuhan at ang sariling bulsa, bago tugunan ang paglulumukot ng sikmura ng nagugutom na taumbayan.

Mahal nating bansa'y pulubi na sa daigidig, at ang ating mga obrero ay ipinalit na sa mga kalakal - tulad ng niyog, asukal at pati bigas - na dati nating ipinagbibili sa ibang bansa.  Sari-saring pasakit ang dinaranas nila sa pangingibang-bayan - napakainit na klima, panggigipit at kawalang-galang, paglabag sa kababaihan, maging mga panganib sa pagsiklab ng digmaan. At kayrami ng ating mga kababaihan na nagiging mga bayarang parausan ng mga tagaibang-bayan.  Sa aba ng abang mawalay sa bayan, gunita ma'y laging sakbibi ng lumbay! At may naiuuwi lamang na pasalubong sa mga kaanak at kaibigan, sakali ngang nakauwi pa nang matiwasay, at sakaling may buo pang mag-anak silang madaratnan. Hindi rin napakainam ang kalagayang likha ng makapangyarihan upang ang mga kumita ng dolyar ay may sariling kabuhayang maipupundar.  Mahirap ang mangibang-bayan, ngunit paparami ang napipilitan - kung ihahambing sa narito ay naroon lamang ang nakikitang makabuluhang mapagkakakitaan.

Sa mabilis na pagsahol pa ng kahirapan, sadyang dapat kaawaan ang ating mga anak na lalo pa ngang magdurusa sa madilim na kinabukasan, maliban na lamang kung tunay nating mababago ang patunguhan ng ating kasaysayan.  Huwag munang patahanin sa pag-iyak ang yapos na ninyong sanggol! Di man niya nauunawaan, may malalaking dahilan nga siyang sukat ihagulhol!  Maliban kung siya ay atin pang masasagip sa pinatutunguhang kinabukasan ng kasalukuyang kaypait.

Sadyang nakabubulag ang matatamis na salita, ang mga panlilito't panlilinlang ng mapagsamantalang mga dayuhan at ng kanilang mga galamay na may matataas na katungkulan sa pamahalaan.  Kayhirap unawain ang kanilang mga numero, bansag at paliwanag, na gumugulo sa ating utak ayon nga sa kanilang balak.  Marami tuloy ang nagkikibit-balikat at nagkakasya na lamang sa mga paksaing hungkag.  Marami pa nga ang hindi nakakatanaw nang malinaw sa mga ugat ng ating hirap sa araw-araw.  Sisi tuloy dito'y kung kani-kanino ipinapataw, ang nakikita lamang ay mga bubwit na magnanakaw.

Mayroon namang sadyang tumatalikod sa nagdudumilat nang mga katotohanan; sadyang kayhirap manggising ng kunwari'y nahihimbing!  Yaong magpahanggang-ngayo'y pilit na nagbubulag-bulagan, yaong mga nagkakaila, yaong mga nagwawalang-bahala, o, pinakamasahol pa, yaong mga nagbibigay-matwid sa patuloy na pagsasamantala at paghahari ng makapangyarihang dayuhan sa ating Inang Bayan.  Silang lahat ay nagtataksil sa dakilang dugo ng di-mabibilang na mga bayani ng ating kasaysayan.  Gayundin yaong mga nagpupumilit na ibalik at pahabain pa ang lipas nang panahon ng pagtitiis, at lalupa yaong tumutulong na muling maghari ang mga sandatang sa taumbayan nakaumang.  Ang mga ito'y nagiging karapatdapat sa matinding paglait maging ng sarili nilang mga supling sa sandaling mga musmos ay mamulat na sa liwanag.

Kanya-kanya sa pag-iisip at galaw ang marami sa ating mga kababayan.  Upang makaraos nang pananghalian, sariling kapwa-maralita ay nilalamangan; "abilidad" na ganito'y nagagawa pang ipagyabang!  Kayrami pa nating mga kapatid na sa halip na makisanib sa mga pagpupunyagi alang-alang sa katarungan, kalayaan at kaginhawahan ng ating bayan ay sadyang bumubukod o kaya'y nagpapasahol pa sa ating mga pagkakahati-hati, sa ating pagkakadapa.

Sa kanila nama'y marami pa ang mapagbabago; kailangang pag-ukulan sila ng mapanghimok na pagsisikap upang sa paghakbang ng taumbayan tungo sa ginhawa't kaganapang inaasam, di sila kailanganing masagasaan, at sa halip ay maging mga tunay na kapanalig - kaisa sa minimithi, kaisa sa pagpupunyagi!

Tayo'y magtatagumpay, maaliwalas ang bukas!  Mga punyagi'y hahantong sa katubusan, at mga pagdurusa'y mabibigyang-wakas!

Tayo'y uunlad, isang bansang may dignidad, na walang amo at walang kaaway, walang dayuhang baseng militar at wala ring halimaw na sandatang nukleyar, walang mga banyagang tagapagpautang at dayuhang mangangalakal na kumukubabaw. Angking kakayahan ng ating bisig at utak ay aalpas sa tanikala, ganap nang bubusilak.  At sa ibubunga'y taumbayan, hindi ang sinupamang dayuhan o iilan, ang makikinabang. Sa wakas, di na makapag-aasal-hari ang sinumang nasa pamahalaan, at sambayana'y mabubuhay at uunlad bilang tunay na mag-anak.  O, kaysarap mabuhay sa tinubuang lupa, kung walang alipin at may kalayaan; ang bayang sinisiil, babangon, lalaban din! Sa silanga'y magbubukang-liwayway ang isang bagong buhay! 

Kailan kaya ito magaganap?  Tatlong daang taong inalipin ng Espada't Krus ng Espanya; isandaang taon nang pinaghaharian ng salapi, hukbo, at pelikulang Amerikano - pagkaalipin nati'y umabot na nang apat na siglo at lalagpas ng isa pang daantaon kung atin lamang hahayaan.  Kailan pa nga ba natin kakamtin at bubuhayin ang tunay na kapatiran at pagkakapantay-pantay, ang katarungan at kasaganahang siyang kalakaran bago tayo nabihag apat na raang taon na ngayon ang nakalilipas?  Ang inaasahang araw na darating ng pagkatimawa ng mga alipin, dito sa'ting Sangkapuluan, kailan tatanghalin?  Kailan pa natin haharapin bilang isang nagkakaisang bansa ang hamon ng lumang-luma nangh tanikala?  At sa hamong ito, tayo ba ang mananaig?

Paglaya at pagkakapantay-pantay, tiyak nating maipagtatagumpay, ngunit ito'y maipangyayari lamang ng nagkakaisang pagsisikap ng ilampung milyong mamamayan.  Harinawang ikaw na bumabasa ng kalatas na ito ay handang makiisa.  Kung tugon mo'y kahandaang may angking katiyakan, sa sariling mga pag-iisip, pag-uugali at punyagi ay bigyan sana ang katugunang ito ng katiyakang di-mapag-aalinlanganan; sapagkat kabayanihang sa dila lamang itinatanghal, palagiang tinitimbang at palagiang kinukuang.  Kung ikaw naman ay malaon nang kapanalig, ibayo pang magpakahusay, ibayo pang magsumigasig.  At ang aking ambag na ito sa panawagang tumindig ay mangyari po lamang na tulungang makarating sa marami pang isip at dibdib.

Kailangan ka ng Inang Bayan, ikaw ay kanyang tinatawag!  Daantaon ng Balintawak ay huwag na nating hintayin o hayaan pang lumagpas nang maluwat bago kamtin ang naantalang nararapat!  Mga kapatid, mga kababayan, panahon na!  Katunaya'y kaytagal na!